Je tilt buiten een grote bloempot op en je wordt begroet door een meute pissebedden, met hier en daar een klein slakje. Of je bent druk bezig met het zaaien van je nieuwe grasveldje en wordt verrast door een regenworm, die komt kijken wat de commotie is. Wie een tuin heeft, komt veelvuldig in aanraking met heel veel verschillende kleine bodembeestjes. Deze bodemdieren vervullen veel verschillende taken in de tuin en in de natuur en komen in grote getale voor: op een vierkante meter kunnen al snel zeshonderd regenwormen, honderdduizend springstaarten en miljoenen aaltjes voorkomen. Hoogleraar bodemfauna en natuurlijke ecosysteem dynamiek Matty Berg weet alles over de belangrijke rol die deze ongewervelden vervullen. ,,De diversiteit in de bodem is enorm hoog en kan zich meten met de diversiteit van een tropisch regenwoud of van een koraalrif.’’
Allereerst zorgen de vele soorten, die op en in de bodem voorkomen, ervoor dat afgestorven plantresten en kadavers netjes worden opgeruimd. Daarmee zijn het niet alleen gratis schoonmakers, maar spelen ze ook een belangrijke rol voor nieuwe plantengroei. De beestjes eten het dode materiaal en een deel scheiden ze weer uit in de vorm van voedingsrijke keutels. ,,Ze zijn dus heel belangrijk in de voedselkringloop,’’ vertelt Berg.
Verzameling bodembeestjes onder steen – eigen foto
Schimmels en bacteriën Schimmels en bacteriën vallen niet onder de ongewervelden, maar spelen ook een grote rol. Ze zorgen ervoor dat al het afval wordt afgebroken. Dit kunnen ze echter niet alleen. Hiervoor hebben ze wat grotere bodemdieren nodig, die de bladresten versnipperen. Zonder dat versnipperen, zouden schimmels en bacteriën veel meer tijd nodig hebben om een heel blad af te breken, laat staan de hele tuin. Matty Berg: ,,Grappig genoeg breken bladeters, denk aan miljoenpoten, regenwormen en pissebedden, al het materiaal dat ze binnenkrijgen niet zelf af. Daar hebben ze de enzymen niet voor. Dat doen de schimmels en bacteriën die in de darm zitten. ,,Zonder de hulp van de bodemdieren redden schimmels en bacteriën de afbraak niet. ,,Dan wordt het een enorm dikke laag aan bladmateriaal, dat elke keer weer opstapelt en hoger en hoger wordt. Als dat niet wordt afgebroken, dan blijft dat materiaal daar gewoon liggen en dat betekent dat planten volgend jaar te weinig voedingstoffen hebben.’’ Doordat het afgestorven plantenmateriaal niet wordt afgebroken, ontstaat er een gebrek aan voedingsstoffen, waardoor de bodem op den duur uitgeput raakt. Opvallend: op één theelepeltje bodem zitten meer schimmels en bacteriën dan er mensen op aarde voorkomen.
De regenworm Naast het opruimen van bladmateriaal en kadavers valt er nog een rol te onderscheiden: het veranderen van de bodemstructuur. De regenworm is hier koploper in. Regenwormen zorgen ervoor dat er gangen gemaakt worden in de bodem, waardoor water en zuurstof makkelijker de bodem kunnen binnendringen. Hierdoor wordt er ook meer water opgeslagen in de bodem, dat in de zomer weer handig is met warm weer. Ook andere beestjes maken volgens Matty Berg dankbaar gebruik van de gangen van de regenworm: ,,Bijvoorbeeld mijten en springstaarten, die zijn een paar millimeter groot, en kunnen zelf niet zo goed graven. Zij zijn dus echt afhankelijk van de structuur die in de bodem aanwezig is en dat zijn bijvoorbeeld de kanaaltjes van de regenwormen.’’
,,Een pizza zonder goede bodem is niet lekker en dat geldt voor een ecosysteem ook’’
Volgens Matty Berg zijn er op dit moment geen aanwijzingen dat ook de bodemopruimers in aantallen achteruit gaan. En dat is maar goed ook: ,,Ik maak altijd de vergelijking met een pizza. Een pizza zonder goede bodem is niet lekker en dat geldt voor een ecosysteem ook. Als de bodem niet in orde is, dan heeft het ecosysteem ook een probleem. Dus al die bodemorganismen, diversiteit en aantallen zijn enorm belangrijk voor de gezondheid van het ecosysteem. Dat geldt niet alleen voor je tuin, maar ook voor graslanden en bossen.’’